Articles: 2012

उमानाथ छात्रवृत्ति प्रतिभा पुरस्कार संस्थासंगै एक आत्मा बोलिरहेको छ।

डा. प्रेमप्रसाद शर्मा

उमानाथ छात्रवृत्ति प्रतिभा पुरस्कार संस्थाको प्रसंगले मैले विगतलाई संझे । यस संस्थासंगै एक आत्मा बोलिरहेझैं लाग्यो । हामी सानो केटाकेटीमा पढ्दा त्यतिबेला जुनियर हाइस्कूल थियो । विद्यालयमा को को आउँथे र जान्थे, र्सार्वजनिक रुपमा के के गतिविधिहरु हुन्थे ती बारे हामीहरुलाईृ थाहा हुन्थ्यो । विद्यालयमा आउने व्यक्तिहरु मध्ये एक जना कमीज, सुरुवाल, टोपी, जुत्ता लगाएको, मोटो, होचो कदको, अनुहारमा केही काला कोठीहरु भएको, लठ्ठी टेकेको, सरल, सहज, निर्दोष, सहयोगी, भव्य, आकर्ष व्यक्तित्व हामीले बराबर देखिरहन्थ्यौं । हामी विद्यार्थीहरुलाई त्यहाँ पढ्ने आत्माराम शर्मा र शाल्रि्राम शर्माका पिता हुनुहुन्छ भन्ने थाहा थियो । सबै विद्यार्थीहरुको श्रद्धाभाव थियो । आत्माराम शर्मा र शाल्रि्राम शर्माले पछि हामीलाई पढाउनु भयो त्यसैले उहाँहरु मेरा गुरुहरु हुनुहुन्छ । केही समय पछिसम्म मेरो कान्छो मामा टीकाराम र म संगै पढ्यौं । मामाले भनेर मैले थाहा पाएको थिएँ कि आत्मारामको ठूला दाजू भारतमा गएर गाई पाल्ने आदि व्यवसाय गरेर प्रशस्त धन कमाउनु भएको छ । अझ एउटा प्रसंग अहिले संझे कसैलाई सोधेको छैन, मामाले भन्नु हुन्थ्यो श्याल कराउँदा उसले सिंग ओकलेर कराउँछ रे, अनि त्यो सिंग जसले फेला पार्छ उसले धन कमाउँछ । उमानाथ उपाध्यायले त्यो श्यालको सिंग फेलापारेकोले धन कमाउनु भएको हो । यो किंवदन्ती आज प्रसंगले मात्र संझे । उमानाथ उपाध्यायको माइला छोरा हरिराम शर्मा मामासंग आईरहने भएकोले वहाँलाई सानै देखि देखेको थिएँ । हरिराम र रत्नाकरजीहरु प्ाछि रात्रीस्कूलबाट शिक्षा लिनु भएको थियो । उमानाथज्यूका अन्य छोराहरु प्रकाश शर्मा, मुक्ति शर्मा र नारायण शर्मा र नाति मुकुन्द शर्मा म पछि शिक्षक भए पछि सर्ंपर्कमा आउनु भयो । तोरणसंग केही समय काम पनि गरें र दिपेन्द्रलाई पनि देखेको छु अरु पछिका सबै नानी, बाबुहरुलाई त देखे जानेको छैन ।

हामीले कलाधर र उमानाथलाई चिन्ने बाटो विद्यालय र विद्यार्थी भएकै कारण थियो । शिक्षाको विकास र शैक्षिक समस्या समाधानमा तत्कालीन प्रधानाध्यापक डिल्लीप्रसाद शर्मा र उमानाथनै हुनुहुन्थ्यो । विद्यालय प्रांगण वा बैठककक्ष जहाँ पनि भेट हुँदा डिल्लीप्रसादले पुरानो परंपरा अनुसार कलाधर र उमानाथका खुट्टा ढोग्नु हुन्थ्यो । मलाई पल्लाछेया -पल्लाछेउ) भवानीकी माइली दिदीका छोरा भनेर डाँडाका नन्दलाल जैसी -कबेली नामले उहाँ चिनिनु हुन्थ्यो)ले चिनाइ दिनु भएको थियो । भवानी मामाको कारण मलाई पनि आफन्त जस्तो संझनु हुन्थ्यो ।

एउटा छोटो आलेख तयार पार्ने शिलशिलामा उमानाथ उपाध्यायले सामाजिक तथा शिक्षा विकासको क्षेत्रमा गरेको योगदानको सम्बन्धमा हंसवाहिनी पुस्तकालयबाट प्रकाशन हुने करुणाका अंकहरु र हेमराज शर्मा पौडेल व्यक्तित्व र योगदान र शिक्षा एवं समाजसेवी हेमराज शर्मा पौडेलसंग सम्बन्ध राख्ने दस्तावेजहरुको संगालोका दुबै भागहरु उपलब्ध भएकोले हेरी सोही आधारमा उमानाथ उपाध्यायलाई कसले कुन रुपमा लिनुभएको छ र हेमराज शर्मा स्वयंले कुन रुपमा सहकार्य गर्नु भयो टिपोट गरेको छु ।

करुणा -बलेवा पैयुँपाटा बहुमुखी क्याम्पस) स्मारिका २०५४मा पैयुँपाटामा शिक्षाको विकास एक संस्मरणमा हेमराज शर्मा लेख्नुहुन्छ - ""२०१५।२।२२ गते

हेमराज, कलाधर, उमानाथ, पूर्णप्रकाशहरु भएको जिल्ला विकास बोर्डको बैठकमा भाग लिन आ.स. माग्न बागलुङ गएका ... । ... जिविस बोर्डबाट आ.स. ५००। हेमराज, कलाधर, उमानाथ उपाध्यायबाट १।१ हजार, पदमपाणि शर्मा ३००। नन्दलाल पाध्या-ठूलाखेत, खडानन्द पाध्या-सातविसेबाट १।१ सयको कोष जम्मा गरी विद्यालय चलाउने, भवन बनाउने आदि कार्य गर्न थालिएको हो । -पेज -३) । ०१७।४।११ गते म, पर्ूण्ाप्रकाश, कलाधर, उमानाथ उपाध्याय समेत बसेर ....। अब अर्थ संचय गर्ने र मिडिल स्कूल चलाऔं भन्ने पहिलो सल्लाह भयो । २०१७।४।१५ गते ... ... व्यवस्थापक- हेमराज शर्मा, सेक्रेटरी-सु. नयनसिंह खत्री, र ६९ जना सदस्य भएको मिडिल स्कूल समिति गठन भयो । २०१७।४।१७ गतेको बैठकमा मिडिल स्कूल संचालक समिति १५ जनाको गठन भयो । सभापति - श्री गौरीप्रसाद श्रेष्ठ, बडाहाकिम, बागलुङ गौंडा, उपसभापति- कलाधर शर्मा, सेक्रेटरी व्यवस्थापक-हेमराज शर्मा, ... ... ... कोषाध्यक्ष- उमानाथ उपाध्याय, ...... ।"

त्यसैगरी हेमराज शर्माले शिक्षा एवं समाजसेवी हेमराज शर्मा पौडेलसंग सम्बन्ध राख्ने दस्तावेजहरुको संगालोमा लोकाः समस्ता सुखिनो भवन्तु धन्यवाद शीर्षकमा -पेज ९) लेख्नुहुन्छ -"मलाई राजनैतिक, शैक्षिक, सामाजिक क्षेत्रमा कार्यरत रहेर देश एवं जनता जनार्दनको सेवा गर्नु नै धर्म हो भनेर प्रेरणा उत्साह दिने मध्येका अग्रजहरु ओमप्रसाद गौचन- बागलुङ बजार, पं. भवानीप्रसाद उपाध्याय -बलेवा, कैया, कालीभक्त पन्त - पर्वत फलेवास, शेरबहादुर शेरचन- म्याग्दी दरबाङ, मोहनबहादुर मल्ल- पर्वत मल्लाज, श्रीभद्र शर्मा- तनहूँ, कलाधर शर्मा- पैयुँपाटा, उमानाथ उपाध्याय- अँधेरीखोला, .... ... ... हुनुहुन्थ्यो ... । " त्यसैगरी उहाँले हेमराज शर्मा पौडेल व्यक्तित्व र योगदान पुस्तकको ४२ पेजमा अन्तर्वार्ताको प्रसंगमा स्व. कलाधर पाध्या पछि स्व. उमानाथ शर्मा, पैयुपाटा ३, भनेर दोश्रो नम्बरमा स्मृतिपटलमा रहेका समाजसेवी मित्रहरुको नाम भनेर दिनु भएको छ ।

हेमराज शर्मा पौडेल व्यक्तित्व र योगदान पुस्तकमा नै -१४२ पेज) वरिष्ठ अधिवक्ता पद्यनाथ शर्मा पौडेलले लेख्नुभएको छ - "यसरी अहोरात्र शिक्षा सेवामा लागेका एक अथक कर्मयोगीले आफ्नो कदममा साथ दिने उमानाथ शर्मा अँधेरीखोला, कलाधर पाध्या, ठूलाखेत जस्ता स्वर्गीय भैसकेका व्यक्तिहरु ... ... ... भूपति शर्मा ... ... सहयोग पाउनु भएको छ ।" यही पुस्तकमा हेमराज शर्मा पौडेलको व्यक्तित्व र योगदान शर्ीष्ाकमा यम ढुंगाना -यमबहादुर केसी - नेपाने) ले लेख्नुभएको छ -२१५ पेज) - "उहाँलाई प्रायः नजीकबाट राय सल्लाह र सहयोग प्रदान गर्ने प्रायः प्रधानपञ्च हुने कलाधर शर्मा र अँधेरीखोला उमानाथ शर्मा हुनु हुन्थ्यो ।"

हेमराज शर्मा पौडेलको व्यक्तित्व एवम योगदान बारे एक चर्चा र विश्लेषण शीर्षकमामा -पेज २४०) लीलानाथ रेग्मी लेख्नुहुन्छ - "त्रिमावि पैयुँपाटाको उत्थानको लागि उहाँलाई सक्रियतासाथ सहयोग गर्ने व्यक्ति हुनुहुन्थ्यो उमानाथ शर्मा पौडेल -अँधेरीखोला), कलाधर शर्मा -ठूलाखेत), पदमबहादुर क्षत्री -टारी), प्रअ डिल्लीप्रसाद शर्मा -वरडाँडा), उमानाथ शर्मा पौडेलले त ठूलो आर्थिक सहयोग पनि गर्नु भएको थियो । "

कर्मयोगी व्यक्तित्व श्री हेमराज शर्मा शीर्षकमामा -२१५ पेजमा) उमानाथ उपाध्यायका काईलाछोरा शाल्रि्राम शर्मा जसले हेमराज शर्माका कृयाकलापलाई परिवारमा सानैबाट चिन्ने र नियाल्ने मौका पाउनु भयो उहाँले लेख्नुहुन्छ - "हेमराज शर्मालाई सरकारी सेवाबाट राजीनामा गर्न लगाई आफ्नो जन्मस्थानबाटै सेवाको क्षेत्रमा अगाडि बढ्न प्रेरणा दिने धेरै श्रद्धेयमहानुभावहरु हुनुहुन्छ । वहाँहरु मध्ये कतिपय यस संसारबाट सदाको लागि विदा भैसक्नु भएको छ भने केही व्यक्तित्वहरु अझै पनि अधिपछि लागि रहनु भएको छ । उहाँहरुको नाम स्मरण गर्नु सान्दिर्भिक नै हुन्छ । जसले ज्यादै कठिन सामाजिक, आर्थिक र व्यवहारिक समस्या पर्दा हेमराज गुरुलाई तन, मन, धन, बल र बुद्धिले मद्दत गर्नु भएको थियो । ... .... ती स्वर्गीय व्यक्तिहरु हुन् - उमानाथ उपाध्याय, पैयुँपाटा-३, अँधेरीखोला, कलाधर उपाध्याय, पैयुँपाटा-२, ठूलाखेत, तुलसीराम शर्मा, पैयुँपाटा-१, सातविसे, नन्दलाल जैसी, पैयुँपाटा-२, डाँडा रेग्मीफाँट, खडानन्द रिजाल, पैयुँपाटा-६, घडेरी, ... ... । "

हेमराज शर्मा पौडेल व्यक्तित्व र योगदान पुस्तककै -पेज १११) हेमराज शर्मा पौडेलः बलेवाका ज्योति शीर्षकमामा उमानाथको प्रसंगमा तारा प्रकाश पौडेलले लेख्नुभएको छ - "वरिपरिबाट ठोकिएका सापाहरुको भरलेनै मियो बलियो बनेको हुन्छ, त्यस्तै भूसविनाको चामललाई उमार्न नसकिएजस्तै काइंला पण्डितलाई हेमराजको दर्जामा पुर्‍याउनको लागि वरिपरिबाट थुप्रै सापाहरु ठोकिंदा ठोकिंदा माटोमा पुरिएका छन् । ती मध्ये र्सवश्री कलाधर, तुलसीराम, हरिलाल गिरी, उमानाथ शर्मा, ... ... ... र हेमराज आफैंले संझनुपर्ने अन्य हितैषी साथीभाई र तिनका वंशजप्रति यथोचित सम्मानको भाव दर्शाउनु पर्ने सामाजिक तथा नैतिक जिम्मेवारी हेमराज शर्मा र उनका सन्तानमाथि स्वाभाविक रुपमा रहेको सत्य तथ्य प्रति उदासीन हुन मिल्दैन । "

हेमराज शर्मा पौडेलसंग सम्बन्ध राख्ने दस्तावेजहरुबाटै थाहा हुन्छ कि २००७ साल माघ १ गतेबाट बलेवा पैयुँपाटा प्रारम्भिक पाठशाला स्थापना भई शिक्षाको ज्योति बाल्नेकाम भएको थियो । २०१० सालमा ग्रामसुधारक विद्यालय प्रचारिणी समिति गठन भएको, २०१४ साल माघ १२ गने भोजपुरे गुरुका नामले प्रख्यात पर्ूण्ाप्रकाश बन्धु नेपाल यात्रीको अध्यक्षतामा गठित पुस्तकालय संचालक समितिमा उमानाथ उपाध्यायले सदस्य पदमा रही सेक्रेटरी हेमराज शर्मा पौडेल र भोजपुरे गुरुलाई सहयोग पुर्‍याउनु भएको पाइन्छ । २०१८ सालमा विश्व शान्ति महायज्ञमा वहाँको छोरा भूपति शर्मा कोषाध्यक्ष भई काम गर्नु भएको थियो । २०३३ सालमा हेमराज शर्मालाई विशेष प्रहरी विभाग काठमाण्डौंले समाती हिराशतमा राख्यो । त्यतिबेला संचालक समितिमा रहनु भएका उमानाथ उपाध्याय र जि.मु. धर्मानन्द जैसी लगायतका व्यक्तिलाई पनि काठमाण्डौं हाजिर गर्राई बयान लियो । त्यतिबेला बागलुङ तिर र्फकदैं गरेका धर्मानन्द जैसीसंग म र नेपानेका मेरो भाइ नाता पर्ने प्रेम -हाम्रो एउटै नाम छ) काठमाण्डौं तिर जाँदा बाटोमा गाडी रोकिएको ठाउँमा भेट भयो र उहाँ फेरि त्यहाँबाट हामीसंगं एउटै बसमा काठमाण्डौं विशेष प्रहरी विभागमा फेरि हेमराजलाई भेट्ने काम पर्‍यो भनी जानु भएको थियो । वहाँ हाम्रो गोत्रीय दाजुभाइ र काका पर्ने भएकोले विशेष प्रहरीमा भएका मोटामोटी कुराहरु ब्ाताउनु भएको थियो ।

करुणा -२०५४ मा नै बलेवा एक संस्मरण शीर्षकमामा श्रीकुमार थपलियाले -पेज ३०) लेख्नुहुन्छ - "शिक्षाको अर्को पक्षलाई नियालेर हर्ेदा उमानाथ छात्रवृत्ति र प्रौढ शिक्षा कार्यक्रम उमानाथज्यूको सन्तानहरुको एउटा महान कदम हो ... ...। " उमानाथ छात्रवृत्ति प्रतिभा पुरस्कार संस्था पैयुँपाटा बागलुङले २०६१।८।७ मा हेमराज शर्मालाई अभिनन्दन गरिसकेको छ ।

पैयुँपाटाको विकासमा हेमराज शर्मा पौडेललाई साथ दिने बलिया खम्बाहरु कलाधर शर्मा र उमानाथ उपाध्याय हुन् । पैयुँपाटामा साँच्चिकै कलाधर र उमानाथ नभएको भए पूर्णप्रकाशहरु यात्री र हेमराज शर्माका प्रयास र उत्साहहरु र शैक्षिक विकासका गतिविधिहरु कता पुग्थे कल्पना गर्न सकिन्न । आजसम्म पनि हामी सामन्ती संस्कारबाट पार पाएका छैनौं । बलेवामा शोषक फटाहा र जालझेल गर्नेहरुलाई तह लाउन हेमराज शर्मा लगायतको टोलीले भरमग्दूर काम गरेको थियो । कलाधर र उमानाथहरुले साथ दिएका थिए । सबै धन हुनेहरु बुद्धिको कदर गर्ने र सहयोग गर्ने खालका हुँदैनन्, सबै धन हुनेहरुको मन हुँदैन । उमानाथ भौतिकताले मात्र होइन मनका पनि धनी हुनुहुन्थ्यो । उहाँको तन, मन, धन शिक्षा तथा समाज विकासमा लागेकोले नै उहाँ श्रद्धेय, अमर, पूज्य र प्रेरणादायक हुनुहुन्छ । भौतिक शरीर नभए पनि विचार र भावनाहरु बाँचेका छन् । शिक्षा क्षेत्रमा संलग्न व्यक्ति, शिक्षक, विद्यार्थी, अभिभावक तथा अन्य र्सवसाधारणले पनि उमानाथ छात्रबृत्ति प्रतिभा पुरस्कारको नाम र यस संस्थाको गतिविधिले पनि बिर्सन नसकिने बनाएको छ । यसले सँधै सँधै विगत वा इतिहासलाई संझाएको छ ।

उमानाथ उपाध्याय सामाजिक तथा शिक्षा विकासको भावनाले ओतप्रोत भएको व्यक्तित्व हुनुहुन्थ्यो । उहाँले पुर्‍याएको योगदानको अभिलेखीकरण २०१४ सालबाट भएको देखिन्छ । २०१४ सालमा पाठशाला संचालक समतिको कोषाध्यक्ष, हंसवाहिनी पुस्तकालय संचालक समितिमा सदस्य, २०१४ र २०१५ सालमा जिल्ला विकास बोर्ड, बागलुङमा रहेर काम गर्नुभएको देखिन्छ । २०१७ साल देखि धेरै समय विद्यालय संचालक समितिमा कोषाध्यक्ष पदमा रही काम गर्नु भयो । उहाँको आनी-बानी सामाजिक व्यवहारले परिवारका सबै जनाले राम्रोसंग शिक्षा आर्जन गर्न सके, छरछिमेक, गाविस, जिल्ला र देशले एक कुनाबाट देशविकासको लागि टेवा पाउन सक्यो । अरु कोहीका बारेमा कहिलेकाँही नकारात्मक टीकाटिप्पणी गरे पनि उहाँको बारेमा जीवित वा मरणोपरान्त पनि नकारात्मक टीकाटिप्पणी गरेको पाइएको छैन । हाम्रो घरमा बासंग माइला बा शशिधर र अरु मान्छेको बीच कुरा चल्दा अँधेरीखोलाका उमानाथका बारेमा निकै प्रशंसाका कुराहरु चल्थे । निर्दोषी, निःस्वार्थी र विवेकी आत्माको प्रतिरुप हुनुहुन्थ्यो उहाँ । हाम्रो बालापन देखि, चिनेजानेको अवस्था देखि उहाँ प्रति श्रद्धा रहिआएको थियो । आज पनि श्रद्धाञ्जली अर्पण गर्दछु, अस्तु ।